«Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Անդրանիկ Թևանյանը ԱԺ-ում ԼՂ թեմայով խիստ կոնկրետ տեղից ստացած խիստ կոնկրետ հանձնարարականը կատարելու համատեքստում հոլովեց այնպիսի տերմիններ, որոնք ասոցացվում են իր քաղաքական պատրոնի՝ Ռոբերտ Քոչարյանի անձի ու նրա նախագահության տարիների հետ՝ «մարդակերություն», «ռասիզմ», «թշնամանքի սերմանում»։ Գործողություններ, որոնք, իբրև թե, գործող իշխանությունն է կատարում։ Երկրորդ նախագահի հոգեզավակի կարգավիճակին հավակնող պարոն Թևանյանը, նկատենք, խորհրդանշական օր էր ընտրել հիշյալ բառերը հոլովելու համար։ Այնպիսի օր, որը 2008 թվականից սկսած, գարնան առաջին օրը լինելուց զատ, այլևս հիշատակի ոգեկոչման օր է։ Դա երեկ էր, իսկ այսօր…
Այսօր Թևանյանի քաղաքական պատրոնի կառավարման արյունոտ 10-ամյակի ավարտին տեղի ունեցած մարդակերության ամենամասշտաբային ակտի՝ 10 մարդու մահվան պատճառ դարձած ոճրագործության տարելիցն է։ Այդ՝ բառիս բուն իմաստով մարդակերությունը, սակայն, մեկ ամսվա կամ մեկ տարվա ընթացքում հասունացած և իրագործված պլան չէր, այն առնվազն 10 տարի ձգված ռասիզմի և ատելության սերմանման հետևանք էր, որն իրականացվեց մեկ ակտով և ապացուցեց Հայաստանի ժողովրդավարական ինստիտուտների չգոյությունը։ Ռասիզմի և ատելության այն մթնոլորտը, որը տիրում էր Քոչարյանի օրոք, Թևանյանը թերևս լավ է հիշում, վստահաբար գոնե մեկ անգամ արտահայտված կլինի, միայն թե (ապահովության նկատառումներից ելնելով)՝ իրենց տան խոհանոցում կամ էլ ընկերական «նեղ կռուգում», այլապես շառի ու փորձանքի կհանդիպեր մոտակա սրճարանի զուգարանում՝ դրանից բխող հայտնի հետևանքներով։ Քոչարյանի պաշտոնավարման «հումանիստական» շրջանում էր, որ հանրային և քաղաքական խոսույթում շրջանառության մեջ դրվեց «ղարաբաղյան կլան» կապակցությունը, որը նույնացվում էր ամենաթողության, զոռբայության, ինչու չէ՝ տգիտության, նախագահի բարձր ինստիտուտի հետ ոչ մի կերպ չներդաշնակվող կերպարի, անադեկվատության և այլ զազիր երևույթների հետ։ «Հայաստանցի-ղարաբաղցի» ռասիստական դրսևորման վառ դրսևորումներին հասարակությունն ականատես էր լինում ամենուր, այդ թվում՝ ԱԺ բարձր ամբիոնում։ Թերևս մեկ օրինակ հիշեցնենք. Սերժ Սարգսյանի և Ռոբերտ Քոչարանի «սիրելի» ընդդիմադիր գործիչ Արտաշես Գեղամյանն, օրինակ, 2003-ի նոյեմբերին, երբ խորհրդարանը ՍԴ անդամ էր ընտրում ծագումով ղարաբաղցի Կիմ Բալայանին, ԱԺ ամբիոնից հայտարարեց. «Այն քաղաքականությունը, որով առաջնորդվում են պարոնայք Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը, ռասիստական քաղաքականություն է: Այդ երկուսն ամեն ինչ անում են՝ երկրում ռասիստական կրքեր հրահրելու համար: Ճիշտ է ասում Մանուկ Գասպարյանը (ԱԺ պատգամավոր-խմբ.)՝ տրեխներով եկան, ողջ քաղաքի կենտրոնը շան մսի գնով գնել են։ Իսկ ղարաբաղյան կլանում ոչ միայն ղարաբաղցիներ են, այլ նաև իրենց ստրուկ որդեգրած տեղացիներ։ Մինչդեռ ղարաբաղյան կլանի ճիրաններում տառապում են թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ղարաբաղի ժողովուրդը։ Պետք էր սանձել ՀՀԿ-ին, ահա այստեղ գործի դրվեց ռասիզմը. այն է՝ հպարտ ապարանցիներին հանեցին ՀՀԿ-ի դեմ։ Պարզապես խնդիր էր դրված ապացուցելու վարչապետին, որ եթե նորին գերազանցություններ Քոչարյանն ու Սերժը չցանկանան, վարչապետը թաղապետ անգամ անցկացնել չի կարող»։
Մարդակերության 15-րդ տարելիցը առիթ է հիշելու և հիշեցնելու ռասիզմի, ատելության սերմանման այլ անհերքելի փաստեր ևս, որոնց ականատես եղանք 2008-ի ոճրագործության «նախապատրաստական» շրջանում և դրանից հետո։ Այդ Քոչարյանն էր, որ Ազատության հրապարակում հավաքված և նախագահի ընտրությունների կեղծված արդյունքները շուրջօրյա հավաքների միջոցով վիճարկող բազմության մի մասին անվանում էր «մոլորյալ զանգված» և հրապարակը «մաքրելու» մասին զգուշացնում։ Դաստիարակվածության նվազագույն ցենզ ունեցող ցանկացած մարդ կհամաձայնի, որ որևէ տարածք մաքրում են աղբից, բայց ոչ՝ ժողովրդից։ Արդյոք ռասիզմ ու ատելության սերմանում չէ՞ր, երբ Քոչարյանին ծառայող քարոզչամեքենան՝«Հայլուրի» գլխավորությամբ, համաժողովրդական շարժումն ու դրա առաջնորդներին մեղադրում էր «ջհուդամասոնական դավադրություն» կազմակերպելու մեջ, հրապարակում հավաքվածներին ներկայացնում որպես «նարկոմաններ», «բոմժեր» ու «հարբեցողներ», որոնց նկատմամբ, ըստ պաշտոնական վարկածի, հավաքների կազմակերպիչները կիրառել էին «հոգեբանական դիվերսիա», «զանգվածային հոգեխանգարմունքի տարատեսակ հնարքներ»։ Այստեղ պետք է ասենք՝ ականջդ կանչի, նախկին գլխավոր դատախազ Աղվան Հովսեփյան։ Ի դեպ, 2014-ին ԱԺ պատգամավոր Նիկոլ Փաշինյանը, անդրադառնալով Ա. Հովսեփյանի՝ «մարտի 1-ի գործով բացահայտումները բոլորը իրականացված են» հայտարարությանը, նշել էր. «Կարծում եմ՝ բացահայտումներից ամենաբնորոշիչը կամ բնորոշիչներից մեկն այն էր, երբ նա, օրինակ, իմ համեստ անձին վերագրում էր գերբնական հատկություններ, ընդ որում՝ պաշտոնապես, որ ես կարող եմ, օրինակ, մարդկանց հատուկ բառերի օգտագործմամբ գցել հոգեխանգարմունքի մեջ։ Այնպիսի բառերի օգտագործմամբ, ինչպիսին են՝ հայրենիք, ընտանիք և այլն։ Իհարկե, ի՞նչ կարելի է ասել այն մարդու և մարդկանց նկատմամբ, ովքեր «հայրենիք» բառի օգտագործումը կարող են վկայակոչել որպես ապացուցողական նշանակություն ունեցող հանցանշան։ Շատ մեծ է գայթակղությունն ասելու, որ այսպես կարող են վարվել միայն անհայրենիք մարդիկ, բայց ես զերծ կմնամ նման բնորոշումներից՝ վերջին 1 ամսվա ընթացքում Հայաստանի ներքաղաքական կյանքում թևածող ակադեմիական մթնոլորտը չխաթարելու համար»։
Պարոն Թևանյանին և նրա մյուս համախոհներին առաջարկում ենք «հիշողության ռազմինկայի» շրջանակներում մարդակերության ևս մի քանի փաստի ծանոթանալ, ինչպիսիք են, օրինակ, «Հոկտեմբերի 27-ը» և այն՝ մեկ տասնյակից ավելի սպանությունները, որոնք տեղի են ունեցել «մեծն մարդասեր» Քոչարյանի օրոք՝ Արծրուն Մարգարյան (ՀՀ ՆԳ և ԱԱ փոխնախարար), Հենրիկ Խաչատրյան (ՀՀ գլխավոր դատախազ), Վահրամ Խոռխոռունի (ՀՀ պաշտպանության փոխնախարար, գնդապետ) և այլք: Ծանոթանալու համար անցնել հիշյալ հղումով:
Իսկ վերջում, որպես, «դեսերտ», առաջարկում ենք մեկ-մեկուկես տարի հետ գնալ և վայելել «Դիմադրություն» շարժման, ՀՓՇ-ի օրերին ցուցադրված մարդասիրության, հանրային համերաշխության բացառիկ նմուշները։ Դրանցից ամենահիշարժանները, թերևս, հայ ժողովրդի մի մի ստվար հատվածին ուղղված հետևյալ «կոմպլիմենտներն» էին՝ «թուրք», «նախիր», «ժեխ», և այդ բոլորի «թագն ու պսակը»՝ «թուրքի եթիմ»։