«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92» Լեռնային Ղարաբաղի կոմիտեի համակարգող, խաղաղության մարդու իրավունքների միջազգային մրցանակների դափնեկիր Կարեն Օհանջանյանը։
–Արցախի պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանի կարծիքով՝ ղարաբաղյան հակամարտությունն այն խնդիրն է, որի շուրջ ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի շահերը համընկնում են. «Ես որևէ հակասություն չեմ տեսնում Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի միջև, որպեսզի ընդհանուր, մեծ ճնշում գործադրեն Ալիևի և նրա վարչակարգի վրա»,-հայտարարել է Վարդանյանը։ Ակնհայտ չե՞ն այդ հակասությունները։ Արևմուտքն ու Ռուսաստանը ակնհայտ տարբեր բևեռներում են, նույնիսկ Մինսկի խմբի ձևաչափում չկարողացան միասին աշխատել, ի՞նչ նպատակով է նման հայտարարություն արվում։
–Ես չգիտեմ, թե ինչ նպատակ է հետապնդում պետնախարարը՝ նման կարծիք հայտնելով։ Ակնհայտ է, որ և՛ Ռուսաստանը, և՛ ԱՄՆ-ը, և՛ ի դեմս Եվրամիության, Ֆրանսիան՝ որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներ, տարբեր օրակարգեր ունեն ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորման հարցում։ Ռուսաստանը օկուպացրել է Ղարաբաղի այն հատվածը, որը մնացել էր պատերազմից հետո՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-10-ի հանձնման պայմանագրով, որը նա պարտադրել էր Հայաստանի ապազգային առաջնորդին շանտաժի միջոցով։
Այն ունի մեկ նպատակ՝ ցանկացած միջոցներով ոտք դնել Լեռնային Ղարաբաղ՝ ընդհուպ մինչև Ադրբեջանի հետ դաշինքի մեջ մտնելը և կյանքի ճանապարհը փակելը, Արցախը և նրա քաղաքացիներին փորձաճագարների վերածելով համակենտրոնացման մեծ ճամբարում։ Միացյալ Նահանգները և Ֆրանսիան ավելի ու ավելի են անհանգստանում Արցախում ռուսական օկուպացիոն ուժերի մենիշխան կառավարման կապակցությամբ, որոնք Ադրբեջանի հետ միասին հանցագործություններ են կատարում մարդկության դեմ և որոնք դասվում են ցեղասպանություն կազմակերպելու հոդվածին, ուստի այսօր արևմտյան կառավարություններից ավելի ուժող ու հաճախակի են հնչում կոչեր շրջափակումը դադարեցնելու, Լաչինի միջանցքը բացելու և Լեռնային Ղարաբաղի և Ադրբեջանի միջև երկխոսություն սկսելու անհրաժեշտության մասին։
Բացի այդ, ԱՄՆ-ի և ողջ Արևմուտքի շահերը հարավկովկասյան տարածաշրջանում և հատկապես Հայաստանի և Արցախի առնչությամբ սկզբունքորեն տարբերվում են Ռուսաստանի, Իրանի շահերից… Հետևաբար, Արևմուտքը ձգտում է դուրս մղել ֆաշիստական Ռուսաստանին տարածաշրջանից, քանի դեռ այն չի սանձազերծել համաշխարհային պատերազմի հերթական կրակը: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի պատմությունը Արևմուտքի և Ռուսաստանի հակասական շահերի վառ օրինակ է։ Բայց ես վստահ եմ, որ այսօր և՛ Արևմուտքը, և՛ Ռուսաստանը կարող էին կառուցողականություն դրսևորել ղարաբաղյան ճգնաժամի կարգավորման հարցում, ինչը կարող էր հարթակ լինել Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև ընդհատված երկխոսության և խնդրի կարգավորման հարցում դրական աշխատանքի փորձի համար։ ԼՂ հակամարտությունը կարող է հիմք ծառայել ուկրաինական ճգնաժամում կառուցողական երկխոսության համար։
-ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Քերն Դորնֆրիդը խոսել է այն մասին, որ ռուս խաղաղապահները տարածաշրջանում չունեն կառուցողական դերակատարում։ Միաժամանակ նա մտահոգություն է հայտնել տարածաշրջանում ռուս-իրանական մերձեցմամբ։ ԱՄՆ-ի այս արդեն բացահայտ հայտարարությունները ի՞նչ հետևանքներ կարող են ունենալ։
–Ես վերևում նշեցի այն հիմնական դերակատարների միջև առկա լուրջ տարաձայնությունները, որոնց կոչ է արվում լուծել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը միջազգային իրավունքին համապատասխան։ Իրավիճակն օրեցօր ավելի է լարվում Հայաստանին և Արցախին հարող տարածքներում, որտեղ Ռուսաստանը իրեն լկտի է դրսևորում է և տխրահռչակ պայմանագրի համաձայն չի կատարում իր անմիջական պարտականությունները։ Հասկանալի է նաև, որ Լաչինի միջանցքի շրջափակումը պատահական չէր, դա Ռուսաստանի՝ Ադրբեջանի ձեռքերով պատասխանն էր Հայաստանի և Արցախի նկատմամբ Արևմուտքի ակտիվությանը, հատկապես Իրանին պատժելու համատեքստում։ Այն, ինչ տեղի ունեցավ նախօրեին Իրանում, սկիզբն է Արևմուտքի միջև ազդեցության գոտու համար Հայաստանում և Արցախում առճակատման։ Ռուսական օկուպացիոն զորքերի առկայությունը Իրանի սահմաններին մոտ կարող է հանգեցնել Արևմուտքի կողմից Իրանի ռազմական և միջուկային օբյեկտների ոչնչացման գործողության խաթարմանը։ Ուստի պետք է ակնկալել արևմտյան երկրների ղեկավարների հռետորաբանության խստացում՝ այսպես կոչված «ռուս խաղաղապահների» նկատմամբ՝ նրանց մեղադրելով անգործության և կյանքի ճանապարհը չբացելու ցանկության մեջ։ Ռուսաստանն իր հերթին կփորձի մեղմել իր անմարդկային էությունը, որը դրսևորվում է Արցախում և Հայաստանի առնչությամբ՝ փոխելով հռետորաբանության տոնը և գործնականում դրսևորելով որոշակի պատրաստակամություն՝ լուծելու այն խնդիրները, որոնք ծագել են Արցախ ներխուժումից հետո։
-Մենք տեսնում ենք, որ ո՛չ ամերիկյան կոչերը, ո՛չ էլ միջազգային ճնշումները Ալիևի քաղաքականության վրա էական արդյունք չեն ունենում, եթե դրանք զուտ միայն կոչեր են։ Այլ մեխանիզմների կիրառում հնարավոր համարու՞մ եք։
–Գիտեք, համաշխարհային հանրությունն՝ ի դեմս Արևմուտքի կառավարությունների, միանգամայն տեղյակ է, թե իրականում ինչ է կատարվում Արցախում։ Ես ամեն օր իմ կապուղիներով տեղեկացնում եմ եվրոպական կառավարություններին ստեղծված իրավիճակի մասին։ Իսկ իրավիճակը հետևյալն է՝ Ադրբեջանը Ռուսաստանի հետ միասին ստեղծել է աշխարհի ամենամեծ համակենտրոնացման ճամբարը՝ գրեթե 3000 քառակուսի կիլոմետր տարածքով և ժամանակակից պայմաններին հարմարեցված Արցախի 120.000 քաղաքացու վրա սարսափելի փորձեր է անում։ Այն, ինչ կատարվում է Արցախում, այն, ինչ անում է Ադրբեջանը Ռուսաստանի օկուպացիոն ուժերի լուռ համաձայնությամբ, (համարեք նաև Պուտինի), ամենածայրահեղ ֆաշիզմի դրսևորումն է՝ նոր ժամանակակից դիմակով։ Աշխարհը հասկանում է, որ հետագա լռությունն իրեն մեղսակից է դարձնում մարդկության և խղճի դեմ այս զանգվածային հանցագործությանը: Եվ հիմա Ադրբեջանը ուժեղ ճնշման տակ է` ապաշրջափակելու ճանապարհը և ապահովելու Արցախի քաղաքացիների՝ իրենց ընտրած երկրում ազատ ապրելու իրավունքները։ Իմ կարծիքով, մի քանի օրից կսկսվի ճանապարհի ապաշրջափակումը, քանի որ Ադրբեջանը չի կարողանում դիմակայել Արևմուտքի ուժեղ ճնշմանը, ապա կհետևեն պատժամիջոցները, քանի որ լռությունը կհանգեցնի հենց արևմուտքի և նրա արժեքների վախճանին։